کد مطلب:39001 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اهل بيت

دليل تكرار شدن قسمت نخست آية 148 و 149 سوره مبارك بقره; يعني عبارت: و من حيث خرجت فولّ وجهك...، چيست؟ با توجه به مخاطب بودن پيامبر9 در آية شريف مزبور، چنان چه تكرار براي تأكيد باشد، اين كار چه توجيهي خواهد داشت، به ويژه آن كه پيامبر9، معصوم بوده مسائلي از قبيل فراموشي دربارة او بيمعنا است؟

دربارة تكرار عبارت ياد شده از سوي مفسران، دلايلي بيان شده است، از جمله:

1. شايدخداوند بدينوسيله خواسته است بفهماند، رعايت حكم لزوم مواجهه قبله، در هر جا ودر هر حال لازم است; مانند اين كه كسي به ديگري بگويد: در حال ايستادن پرهيزكار باش، در حال نشستن پرهيزكار باش، در گفتار پرهيزكار باش، در سكوت پرهيزكار باش; تكرار اين عبارت بدان معناست كه در هر حال، پرهيزكاري را فراموش مكن; ولي چنان چه عبارت پرهيزكار باش تكرار نشده و تنها گفته شود: در حال ايستادن، نشستن، سخن گفتن، سكوت و... پرهيزكار باش; در اين صورت نكته مزبور; يعني تأكيد بر اين كه همواره پرهيزكار باش، نتيجه نخواهد داد. به عبارت ديگر، هنگامي كه عبارت ياد شده، جداگانه در هر يك از موارد مذكور نيامده و تنها يك بار بيان شود، مانند صورتي كه تكرار ميگردد، مفهوم تأكيد بر انجام يك يك آنها را، نخواهد رساند. در مورد قبله نيز چنين است; يعني اگر عبارت و من حيث خرجت فولّ وجهك... در هر يك از جملات آية مورد پرسش تكرار نميشد، اين نكته از آن به دست نميآمد كه، در هر جا و هر حالتي، بايد رو به قبله بايستيم. در حقيقت، حال كه عبارت مذكور تكرار شده است، مانند مثال ذكر شده، تأكيد بيشتري را ميرساند; يعني همواره رو به قبله بايستيم.(الميزان في تفسير القرآن، علامه طباطبايي، ج 1، ص 328، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات.)

البته در اين جمله هر چند روي سخن با پيامبر9 است، ولي بي ترديد همة مسلمانان مورد نظر ميباشند.(تفسير نمونه، آيت اللهمكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 507، دارالكتب الاسلامية.) جملاتي اين چنين، مانند اين ضرب المثل فارسي است كه ميگويد: به در بگو، تا ديوار بشنود، نيز تأكيدهاي پي در پي مزبور، كه در آيات بعد نيز آمده، همگي حكايت كننده اين حقيقت است كه تغيير قبله، و نسخ حكم گذشته هم چنان كه دستاويزي براي سم پاشي دشمنان لجوج بر ضد استقلال دين اسلام بود، براي گروهي از تازه مسلمانان نيز، گران و سنگين مينمود; در چنين وضعيّتي، چيزي كه ميتوانست به گفت و گوها پايان داده، هر گونه شك و ترديد را بزدايد، همان قاطعيّت، صراحت و تأكيدهاي پي در پي و كوبنده بود(همان، ص 506.) تا بدين وسيله، مردم به يقين رسيده، و از بيت المقدس به عنوان قبله، دست بردارند.(مجمع البيان في تفسير القرآن، طبرسي، ج 1، ص 429، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات.) قرآن كريم نيز در اين باره، چنين روشي را دنبال فرموده است.

2. گروهي بر اين باورند كه در اين آيه شريف، موضوع تازهاي درباره تغيير قبله وجود دارد كه براي بيان آن لازم بود مطلب دوباره گفته شود; درست مانند هنگامي كه براي گفتن نكات متعدد درباره يك اسم، از تكرار آن ناگزير باشيم; مانند آن كه بگوييم: حسن دانشمند است، او خردمند و شجاع است، حسن درستكار است... و بيان صفاتي از اين دست. در اين آيه شريف نيز منظور، اظهار اين نكته است كه: وانّه للحقُّ مِنْ ربّك; اين تغيير قبله، بي گمان، حق و از سوي پروردگار توست.

از اين رو، تكراري در ميان نبوده و عبارت دوم به جملة پس از خود مربوط ميباشد.(همان.)

3. برخي نيز معتقدند، عبارت اول براي كساني بود كه در شهر خانه خويش بودند، ولي عبارت دوم، وضعيت نماز مسافر را از نظر رعايت قبله، ترسيم فرموده است; از اين رو، در آيه، تكراري وجود ندارد.(همان.)